Zachowek. Czym jest, kto się może o niego starać i ile mamy na to czasu? [materiał sponsorowany]

Czym jest zachowek? Rozwiej wątpliwości prawne

Czym jest zachowek? Ile lat po śmierci bliskiej osoby można się starać o jego wypłacenie? I wreszcie, czy otrzymując zachowek muszę zapłacić podatek? Na nurtujące nas pytania odpowiedzi szuka  radca prawny współpracujący z Fundacji Togatus Pro Bono, mecenas Adam Grad.

Zachowek – co to i kto może się o niego starać?

Zachowek to instytucja towarzysząca dziedziczeniu na podstawie testamentu. Celem zachowku jest umożliwienie najbliższej rodzinie zmarłego uzyskania pewnej części masy spadkowej. Prawo wystąpienia o zachowek przysługuje wyłącznie: zstępnym (dzieci – wnuki – prawnuki), małżonkowi i rodzicom. Zachowek wynosi połowę tego, co osoba odziedziczyłaby z ustawy, a dwie trzecie, jeżeli w chwili śmierci spadkodawcy osoba ta była małoletnia (zstępny) lub trwale niezdolna do pracy. Zachowek wypłaca się w pieniądzach.

Czy o zachowek możemy się ubiegać w przypadku na przykład rodziców czy dziadków, czy także dalszej rodziny? Czy to pokrewieństwo ma znaczenie?

Stopień pokrewieństwa jak najbardziej ma znaczenie. Najistotniejszą kwestią jest krąg spadkobierców, także o zachowek mogą starać się spadkobiercy ustawowi, którzy zostali pokrzywdzeni w ten sposób, iż nie otrzymali ze spadku nic.

Czy o zachowek mogę się starać także w sytuacji, kiedy spadkodawca ma spisany testament i np. w tym testamencie zaznacza, że wszystkie jej dobra materialne, niematerialne przechodzą na jedną osobę konkretną, oraz jasno wskazuje, kto nie powinien po niej dziedziczyć?

Jeżeli spadkodawca przed śmiercią sporządzi testament i przekaże cały swój majątek jednej osobie z grupy spadkobierców, to wówczas też można  wnosić roszczenie, pozew o zachowek. I nie ma przy tym znaczenia, że spadkodawca pozostawił testament.  Ten, kto jest wskazany w testamencie, odziedziczy to, co ten spadkodawca mu przekazał, natomiast pozostali ze spadkobierców ustawowych, mogą się  domagać określonej kwoty pieniężnej.

Jaki jest okres przedawnienia roszczenia zachowkowego w przypadku ogłoszonego testamentu spadkodawcy?

Instytucja zachowku służy do ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami dokonanych przez niego rozrządzeń w ramach przysługującej mu swobody testowania oraz poczynionych za życia darowizn. Roszczenie o zachowek jest roszczeniem majątkowych i podlega przedawnieniu, którego termin i zasady uregulowane są w art. 1007 § 1 kodeksu cywilnego. Termin ten rozpoczyna bieg w chwili ogłoszenia testamentu i wynosi 5 lat.

Jeżeli w akcie notarialnym umowy darowizny lokalu mieszkalnego została ustanowiona na rzecz darczyńcy służebność osobista mieszkania, to czy w przypadku roszczenia o zachowek wartość tego lokalu powinna być określona jako:

•  różnica pomiędzy wartością lokalu według stanu na dzień darowizny i wartością służebności osobistej na dzień darowizny?
• różnica pomiędzy wartością lokalu według stanu na dzień darowizny i wartością służebności osobistej zgodną z faktyczną długością życia darczyńcy?

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Wskazać należy, że normę art. 995 k.c. wykładać należy z uwzględnieniem jej celu, jakim jest podzielenie się z uprawnionym do zachowku przez osobę obdarowaną wzbogaceniem; wzbogacenie to zaś rozumiane być musi jako różnica między wartością rzeczy w stanie wolnym od obciążeń, a wartością ustanowionych jednocześnie z darowizną obciążeń. Ustalenie wartości rzeczy w sposób prawidłowy nie jest zatem możliwe przed śmiercią darczyńcy, na rzecz którego ustalono służebność osobistą mieszkania. Gdyby biegły miał oszacować wartość służebności w chwili dokonania darowizny, to musiałby wiedzieć, ile uprawniony z tytułu służebności będzie żył. Stąd też wartość zachowku powinna odpowiadać realnej wartości darowanej nieruchomości, a więc przy uwzględnieniu pełnej wartości obciążeń wynikających z ograniczonych praw rzeczowych.

Czy od zachowku należy zapłacić podatek dochodowy (I grupa pokrewieństwa), a jeśli tak – to w którym momencie: uprawomocnienia się wyroku, czy w dacie faktycznego otrzymania raty?

Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn – , podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem m.in. zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu.

Tym samym, powyższy zachowek nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Podlega on opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn (z tym że zastosowanie będzie miało zwolnienie od tego podatku w przypadku I grupy pokrewieństwa).

Wdowa (macocha) po zmarłym mężu, na podstawie ugody pozasądowej w formie aktu notarialnego, otrzymała od dzieci zmarłego w formie przelewu na własne konto bankowe pieniądze tytułem zachowku oraz zrzeczenia się zapisanego w testamencie prawa dożywotniego zamieszkiwania w budynku mieszkalnym, prawo do ustanowienia służebności mieszkaniowej. Czy podlega to zwolnieniu z PIT? Pytanie dotyczy zachowku i zrzeczenia? Czy pieniądze za rzeczy wymienione powyżej należy osobno wycenić i zgłosić do US?

Umowny dział spadku ze spłatą jednej ze spadkobierców nie jest przychodem dla celów podatku dochodowego. Zarówno zachowek jak i prawo dożywotniego zamieszkania czy ustanowienia służebności majątkowej to prawa majątkowe, których spadkobierczyni się zrzeknie w zamian za kwotę pieniężną. Nie uzyska ona więc żadnego przysporzenia, a jedynie jej majątek w postaci praw do zachowku, dożywocia i służebności ulegnie zamianie na majątek w gotówce. Nie powstanie więc przychód z odpłatnego zbycia rzeczy i praw, a samo nabycie spadku zostało opodatkowane (ewentualnie zwolnione) podatkiem od spadków i darowizn, a więc nie podlega PIT (art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 26.07.1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Dopiero w przypadku, gdy uzyskana przez spadkobiercę spłata przekracza wartość jego udziału spadkowego (a więc zbył swoje prawa do spadku z zyskiem) można mówić o przysporzeniu, a więc powstaniu przychodu w wysokości odpowiadającej tej nadwyżce.

Została wydana decyzja w sprawie wymiaru podatku od spadków i darowizn. Podatek został zapłacony. Po jej uprawomocnieniu został zapłacony zachowek osobie uprawnionej. Co należy w takim wypadku zrobić aby odzyskać część podatku? Czy wystarczy złożyć tylko korektę zeznania i w niej wykazać kwotę zapłaconego zachowku? Czy należy również złożyć wniosek o wznowienie postępowania. Jeżeli tak to jaką podstawę wznowienia podać?

Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy z 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2021 r. poz. 1043) – dalej u.p.s.d. – jeżeli spadkobierca został obciążony obowiązkiem wykonania polecenia lub zapisu zwykłego, wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar spadku. Takim poleceniem, które winno być wykonane, aby mogło stanowić ciężar spadku, jest m.in. wypłata z tytułu zachowku.

Na podstawie art. 17a ust. 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn podatnik jest obowiązany do złożenia korekty zeznania podatkowego w przypadku nabycia rzeczy lub praw majątkowych niewykazanych w zeznaniu podatkowym. Zatem nie dotyczy on przypadku wypłaty zachowku po wydaniu decyzji ustalającej wymiar podatku od spadków i darowizn.

Ponieważ w ustawie o podatku od spadków i darowizn istnieje niezamierzona przez ustawodawcę luka prawna, w wyroku z 01.06.2022 r., III FSK 4958/21, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że w przypadku wypłacenia przez podatnika zachowku po wydaniu i doręczeniu ostatecznej decyzji ustalającej wysokość zobowiązania w podatku od spadków i darowizn istnieje możliwość zastosowania art. 254 ustawy z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa. Tj. „Instytucji zmiany decyzji ostatecznej wskutek zmiany okoliczności faktycznych co pozwala na zrealizowanie zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP).

W powiecie wodzisławskim punkt nieodpłatnej pomocy prawnej prowadzony jest przez Fundację Togatus Pro Bono, w Urzędzie Miasta Pszów – Urząd Stanu Cywilnego przy ul. Pszowskiej 534:

• w poniedziałki w godzinach 10.00-14.00
• we wtorki w godzinach 8.00-12.00
• w środy w godzinach 13.00-17.00
• w czwartki w godzinach 9.00-13.00
• w piątki w godzinach 10.00-14.00

Numer telefonu, pod którym można umówić termin wizyty prawnej: 32 412 09 51.fundacja.togatus.pl/powiat-wodzislawski/

Zadanie publiczne finansowane ze środków budżetu państwa przekazanych przez Powiat Wodzisławski.

REKLAMA

Kontakt:

• 32 412 09 51
• pomocprawna@powiatwodzislawski.pl
• fundacja.togatus.pl/powiat-wodzislawski

Adres:

• • Urząd Miasta Pszów (Urząd Stanu Cywilnego), ul. Pszowska 534, 44-370 Pszów