Zdrowy Dyżur: Uzależnienia. Rozmawiamy o zagrożeniach dla dzieci i młodzieży. Część 2

W Radiu 90 wracamy do tematu uzależnień, wakacje to często początek eksperymentowania młodzieży czy dzieci z używkami, ale uzależnienie może być związane nie tylko z substancjami. To także zachowania.

Uzależnienia

Gościem audycji Zdrowy Dyżur jest Katarzyna Bosowska, specjalistka terapii uzależnień.

Radio 90: Od czego można się uzależnić? Myślimy alkohol, papierosy…. Od czego teraz młodzi ludzie, choć nie tylko młodzi ludzie, od czego się uzależniają się?

Katarzyna Bosowska: Najbardziej w poczuciu środowiska, czy takim wyobrażeniu młodych ludzi, najbardziej niebezpiecznym, bo spychanym na dalszy plan, jest uzależnienie od papierosów, szczególnie od e- papierosów. Wydaje się to takie bagatelne, ale na dobrą sprawę jest to coś, co zagraża bezpośrednio naszemu życiu, badania naukowe pokazują na dość silny związek między używaniem e-papierosów, a zatorowością płucną, szczególnie młodych ludzi. Nie ma takiej świadomości społecznej, że ten papieros jest bardzo szkodliwy. Ludzie mają poczucie, że to nie jest ten klasyczny papieros z filtrem, który wydawał się bardziej szkodliwy. No i nie przeczę, że tak nie jest, ale to nie znaczy, że te są zdrowe. Młodzi ludzie nagminnie używają tych toksycznych substancji. Uzależnienie od dopalaczy, uzależnienie od alkoholu, który jest spychany już na dalszy plan, bo są substancje pozornie bardziej niebezpieczne. Można się uzależnić od drugiego człowieka, od relacji toksycznej, można się uzależnić od jedzenia i niejedzenia, od czynności różnych…. Można się uzależnić od Internetu, komputera, gier, czasu spędzanego przed czymś, od uczenia, od pracy.

Radio 90: Zakupy?

Katarzyna Bosowska: Zakupy też, kolejny temat.

Jakie jest uzależnienie najgorsze w skutkach dla młodego człowieka i jego najbliższych?

Katarzyna Bosowska: Niewątpliwie od środków psychoaktywnych, bo jednak te behawioralne uzależnienia, jakby one też wpływają na ciało, wpływają na umysł, no bo trudno, żeby tak nie było, ale jednak łatwiej zająć się tym uzależnieniem z racji tego, że mamy tak tylko jedną stronę medalu. Do takiego wypracowania w terapii…. A te środki psychoaktywne, jakiekolwiek by nie były, szczególnie dopalacze, których działanie jest absolutnie nieprzewidywalne, tak samo można powiedzieć o narkotykach klasycznych, których jest coraz mniej, bo rynek jest taki, że dzisiejsza dostępność takiego czystego narkotyku to praktycznie jest rzadka. I właśnie alkohol, który jest jedną z najsilniejszych substancji psychoaktywnych, według definicji Światowej Organizacji Zdrowia, a ludzie tak w ogóle do tego nie podchodzą. No i te substancje bezpośrednio wpływają na mózg, na organizm, na układ nerwowy, mutują komórki, zmieniają jakoś połączeń między komórkami w mózgu, wywołują psychozy różnego rodzaju, sprawiają, że u młodego człowieka ta osobowość to ja, które się kształtuje przez wiele czynników, wiele lat, już nie będzie takim ja indywidualnym. Jest zmienione przez narkotyki, mamy teraz czas, w którym te niebezpieczeństwa są przeogromne, a są też bagatelizowane.

Radio 90: Kiedy pojawia się w ogóle uzależnienie?

Katarzyna Bosowska: W momencie, kiedy przestajemy czegoś używać w sposób taki, że sami decydujemy, jak ma to wyglądać: o czasie, o ilości, kiedy zaczyna wymykać się to spod kontroli. Narzucamy sobie sami, często jako dorośli ludzie, z młodzieżą jest trochę inaczej, bo tak jak mówiłam wcześniej to rodzice, opiekunowie, ktoś z dorosłych narzuca jakieś limity albo przerwy. My dorośli narzucamy sobie próby abstynencji, tak to nazwijmy, które mają nam udowodnić, że nie jest tak źle… Człowiek, który się nie uzależnił od czegoś, nie narzuci sobie takiej próby kontroli, bo nie wpadnie na to, że jest ona potrzebna. Jeżeli są to substancje psychoaktywne, to ewidentnie widać straty we wszystkich sferach życia, czy zawodowej, czy szkolnej, czy w relacjach. I są objawy uzależnienia od różnych rzeczy, różnych zachowań. Są typowe objawy uzależnienia sklasyfikowane w klasyfikacjach chorób i według nich się diagnozuje. Ale tak jak mówię: utrata kontroli i ta koncentracja życia na…. Gdzie człowiek młody idąc na imprezę myśli o tym, że fajnie będzie wziąć coś, co mu da zmianę samopoczucia: alkohol albo dopalacz i jeżeli tego by nie było, to może nie pójdzie, albo pójdzie, bo musi, ale nie daje mu to zadowolenia.

Pierwszą rzeczą, która może niepokoić to zaniedbywania obowiązków, u młodego człowieka będzie to oczywiście szkoła.

Katarzyna Bosowska: Szkoła jest takim miejscem, w którym najpierw widać problemy i te problemy sygnalizują problemy inne, ważniejsze. Czyli jeżeli dziecko zaczyna tracić koncentrację, przestaje skupiać się na tym, co wcześniej dla niego było ważne, są to też takie objawy przypominające trochę objawy depresji i często jedno z drugiego nie wyklucza. Są trudności ze snem, z pamięcią, pojawiają się absencje, spada średnia ocen, zaangażowanie, gdzie może na plan dalszy odchodzą jakieś hobby, zainteresowania, które były wcześniej, czy koledzy, którzy byli dotychczas, z którym się dziecko spotykało, a teraz nagle to środowisko jest inne… Albo ten młody człowiek się izoluje? Jednym z takich czynników ważnych jest albo agresja, albo totalne wycofanie, milczenie, zamknięcie w sobie, czasem samookaleczenia. Dzieci próbują ukryć długimi rękawami to, że się okaleczyły, że się przecięły, że użyły jakiś środków do tego, żeby sobie zrobić krzywdę. Czasem nie jest to takie mocno widoczne, bo młodzież stosuje zastępcze środki do tego, żeby zrobić sobie krzywdę, po to, żeby mniej czuły ten ból wewnętrzny… Dziecko okalecza się np. używając gumek recepturek i strzelając sobie tak mocno w skórę. Bardzo to boli, ślady są takie głębokie, czerwone, a nie jest to rana, które musi się zagoić, zabić. Albo parzą sobie czymś dłonie, ręce, palce lub wykonują sobie same jakieś tam tatuaże. Takie, które wyglądają na oficjalnie do przyjęcia, a jest uszkodzeniem skóry. Zdarza się, że się głodzą. Ja nie mówię typowo o osobie, która ma zaburzenia odżywiania np. anoreksję, ale czasem jest przez młodego człowieka to  robione specjalnie po to, żeby wywołać taką, a nie inną reakcję. I tak na dobrą sprawę rodzic potrzebuje mnóstwo czasu, żeby pewne rzeczy zauważyć, albo nie wpadnie na to, żeby powiązać jedno z drugim.

Zatem jeżeli mamy zespół takich niepokojących zachowań warto a nawet trzeba zwrócić na to uwagę.

Rozmawiała Joanna Mielimonka. Kolejne spotkanie w sobotę (1.07) w Radiu 90 i na radio90.pl.

Czytaj także:

• Zdrowy Dyżur: Uzależnienia. Na start wakacji rozmawiamy o zagrożeniach dla dzieci i młodzieży

Psychoterapeutka Katarzyna Bosowska

Katarzyna Bosowska

Jest psychologiem i psychoterapeutą. Od 2012 roku prowadzi Poradnię Psychologiczną i Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia od Alkoholu w Wodzisławiu Śląskim FENIX. Rok później powołała do życia fundację „FENIX—Powstań do Życia” – Organizacja Pożytku Publicznego. Od 2017 jest wykładowcą akademickim SWPS Katowice, od 2022 wykładowcą akademickim Akademii Ekonomiczno- Humanistycznej w Warszawie. Wykłada psychologię kliniczną i uzależnień dorosłych oraz dzieci i młodzieży. W listopadzie 2022 uzyskała Certyfikat FCE Cambridge Assessment English. Jest doktorantką AEH w Warszawie.

Masz pytanie? Zadaj je naszej specjalistce:

Gdzie szukać pomocy dla dzieci i młodzieży w Wodzisławiu Śląskim

• Centrum Zdrowia Psychicznego i Terapii Uzależnień Al-Med
  ul. Radlińska 16 w Wodzisławiu Śląskim
  tel. 32 445 04 06
• Fenix. Psychoterapia Uzależnień
  ul. P. Pośpiecha 1A w Wodzisławiu Śląskim
  tel. 530 248 724
• Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Wodzisławiu Śląskim

Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży:

116 111

Inne ważne kontakty:

• 18121212 – Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka (bezpłatny, czynny całą dobę);
• 800 70 2222 – Centrum wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego (również dla dzieci i młodzieży), czynne całą dobę, 7 dni w tygodniu;
• 22 594 91 00 – Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji, czynny w każdą środę i czwartek, od 17.00 do 19.00;
• 22 654 40 41 – ITAKA, antydepresyjny telefon zaufania, czynny w poniedziałki, od 17.00 do 20.00;
• 800 120 002 – Niebieska Linia, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, czynne całą dobę, 7 dni w tygodniu;
• 112 – Numer alarmowy;
• Więcej informacji i adresy ośrodków kryzysowych: http://www.pokonackryzys.pl/

Uzależnienia. Porady dla rodzica nastolatka

1. Akceptuj

Dla dziecka bardzo ważne jest to, że niezależnie od tego, jakie jest i co robi, ty je akceptujesz i jesteś z nim. Niech twoja miłość nie będzie warunkowa, ale bezwarunkowa. Nie szantażuj, nie manipuluj. Igranie z emocjami nastolatka może bardzo zepsuć łączącą was więź.

2. Bądź wiarygodny

Radzisz dziecku, żeby postępowało w określony sposób, a sam/ sama zachowujesz się kompletnie inaczej? Wysyłasz w ten sposób sprzeczne sygnały i tracisz zaufanie dziecka. Żeby być wiarygodnym w swoich przekazach, twoje słowa powinny współgrać z czynami.

3. Szanuj intymne sprawy

Jesteś rodzicem i powinieneś wiedzieć jak najwięcej o swoim dziecku, ale są inne sposoby niż sprawdzanie kieszeni jego spodni, zaglądanie do pamiętnika czy przeczesywanie półek. Jeśli chcesz, by dziecko mówiło ci, co się u niego dzieje, otwórz się na rozmowę. Bądź przyjacielem, a nie złym policjantem.

4. Wymagasz od dziecka? Sam rób tak samo

Nie możesz uważać, że sam jesteś ponad prawem, które każesz przestrzegać dziecku. Jeśli umawiasz się z nim, że ma mówić, gdzie i z kim wychodzi, sam też nie bądź tajemniczy. Nastolatek tak samo może się o ciebie martwić i chce wiedzieć, co się z tobą dzieje.

5. Zapewnij bezpieczną, stabilną atmosferę

Twoje dziecko nie będzie chciało otworzyć się przed tobą, jeśli nie będzie widziało w tobie ostoi. Tak samo dom ma być bezpieczną i przyjazną przestrzenią, w której panują jasne zasady i stałe przekonania. Zwłaszcza w okresie dorastania, gdy dziecko szuka własnej drogi i próbuje zrozumieć, kim naprawdę jest, powinno doskonale wiedzieć, kim są jego rodzice i jakie wartości wyznają. Jeśli ma się przed czymś buntować, musi wiedzieć, przed czym.

6. Stosuj prośby, a nie rozkazy

W końcu to twoje dziecko, a nie żołnierz. Pomyśl sam, czy łatwiej jest wykonać ci coś, kiedy jesteś o to poproszony, czy gdy ktoś każe ci to zrobić. Dlaczego niby twoje dziecko miałoby chętnie wykonywać rozkazy? Zastąp je prośbami. Staraj się jednak, by były one stanowcze, a nie wypowiadane jak błaganie, bo inaczej możesz stracić u dziecka posłuch i szacunek.

7. Bądź konsekwentny

Konsekwencja jest kluczem do sukcesu w każdej dziedzinie. Jeśli coś obiecasz- dotrzymaj słowa, choćby na drodze stanęło mnóstwo przeszkód. Jeśli wystosujesz karę- nie daj się namówić na jej anulowanie. Niech nastolatek wie, że twoje słowo coś znaczy i można na nim polegać, że nie ma obawy, że co chwilę będziesz zmieniał/ zmieniała zdanie.

8. Miej dystans do siebie

Pozwól, by inni domownicy widzieli w tobie przyjazną, wesołą osobę. Nie bądź wiecznie poważny i perfekcyjny, zwłaszcza przy nastolatkach. Bądź po prostu prawdziwy. Dlaczego niby twoje dziecko ma za wszelką cenę uważać, że ty jesteś idealny, skoro widać gołym okiem, że nie jesteś? Pozwól sobie czasem na luz i żartuj sam/ sama z siebie. Twoje dziecko nauczy się, że dystans do siebie jest bardzo zdrowy i potrzebny.

9. Pozwól podejmować samodzielne decyzje

Nastolatek musi uczyć się dorosłości i bardzo dobrze by było, gdyby mógł nabierać praktyki już w domu. Nie narzucaj mu więc, na co ma wydawać kieszonkowe, ile pieniędzy odkładać czy z jakimi ludźmi się spotykać. Możesz tłumaczyć, co dla ciebie jest ważne i jak ty byś działał/ działała na jego miejscu, ale on musi wreszcie sam brać odpowiedzialność za swoje czyny. Jeśli będzie podejmował wciąż złe decyzje, poniesie tego konsekwencje. Jeśli jednak wyniesie z domu wartości, którymi powinien się kierować, prędzej czy później pewnie zmieni swoje postępowanie.

10. Krytykuj i przyjmuj krytykę, chwal i doceniaj pochwały

Trzeba pokazać dziecku, że każdy ma zarówno wady jak i zalety. Te drugie należy pielęgnować i rozwijać, a te pierwsze korygować. Niech wie, że to, co mu mówisz, ma budować jego samoocenę i świadomość siebie, a nie powodować powstawanie kompleksów. Dlatego pozwalaj, by i on mógł pochwalić lub skrytykować ciebie, ale w taki sposób, byś też mógł nad sobą pracować i poprawić waszą relację, a nie by cię obrazić. Nie gniewaj się zatem za krytykę, naucz tylko nastolatka, by nie była ona bezpodstawna.

Informacje dotyczące leczenia można znaleźć na stronie:

• NFZ https://terminyleczenia.nfz.gov.pl/
• PARPA https://www.parpa.pl/index.php/placowki-lecznictwa
• Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom https://pl-pl.facebook.com/KrajoweCentrumPrzeciwdzialaniaUzaleznieniomKCPU

Kampania profilaktyczna finansowana ze środków miasta Wodzisławia Śląskiego